Die turbulente omstandigheden en de vele nieuwe aspecten in een veelheid van verschillende situaties bieden ongelooflijk veel kansen om in korte tijd veel meer nieuwe dingen te leren dan in normale tijden – en dan velen van ons ooit hun in werkende leven hebben meegemaakt en zullen meemaken. Leren door met nieuwe thema’s en inzichten geconfronteerd te worden en ook leren van voorbeelden van hoe anderen (in de breedste zin van het woord) omgaan met alle veranderingen en uitdagingen. Maar niet alleen is die mogelijkheid om veel te leren er meer dan ooit, de noodzaak ertoe is er tegelijk ook groter dan ooit.
Ik zie dat ook volop gebeuren. Individuen leren van elkaar, fondsen en organisaties leren van elkaar en er beginnen zich gaandeweg praktijkstandaarden te vormen – of aanzetten daartoe. Dat is natuurlijk ontzettend goed. Maar ik zie ook hindernissen.
Als het waar is dat constructieve kritische geluiden uit dergelijke tactische overwegingen niet tot uiting komen dan leidt ook dat ertoe dat leereffecten uit blijven.
Ten eerste en misschien ook vooral: tijdsdruk. Leren vergt tijd. Om kennis tot je te nemen, maar ook om anderen in de gelegenheid te stellen te leren door kennis te delen. Als tijd schaars is, dan kan het zomaar zo zijn dat tijdsinvesteringen in kennisdeling en kennisvergroting sneuvelen, terwijl die investeringen zeer rendabel kunnen zijn. Het is dus belangrijk daar de juiste afwegingen te maken en niet alleen de orde van de dag te laten prevaleren.
Tijdsdruk ook in een ander opzicht, namelijk dat nieuwe gezichtspunten die gaande het veranderproces aan het licht komen, bijvoorbeeld uit opinies van sleutelfunctiehouders, onvoldoende of niet worden meegenomen omdat de tijd ervoor ontbreekt. Dat onderwerp kwam ook naar voren in een rondetafelgesprek met sleutelfunctiehouders bij DNB: tijdigheid bij het inwinnen van second opinions is van belang, juist ook om de leereffecten ervan helemaal te kunnen benutten.
Een tweede punt is dat marktstandaarden zich misschien ook te snel aan het vormen zijn. Wellicht mede onder tijdsdruk beginnen zich op verschillende deelonderwerpen standaarden te ontwikkelen die mogelijk verdere leereffecten in de weg staan. Marktstandaarden moeten geen dogma’s worden. De sector moet juist ook in deze fase open blijven staan voor, en blijven zoeken naar, betere oplossingen en betere methodieken.
Ten derde is het ook gezond alle betrokken instanties, en vooral ook de wet zelf, kritisch te blijven bezien. Mij bekruipt het gevoel dat publiekelijk tegengeluid van individuen en instanties, die zich wel in de kern van de stelselwijziging kunnen vinden maar daar op onderdelen kritiek op hebben, achterwege blijft uit vrees dat die kritiek koren op de molen van fervente tegenstanders van de algehele wijziging zou kunnen zijn. Kritiek uiten is beter dan tactisch zwijgen, schreef Eva Peek daarover in een recente column in NRC – over hele andere en nog veel gevoeligere onderwerpen dan de Wet toekomst pensioenen. Als het waar is dat constructieve kritische geluiden uit dergelijke tactische overwegingen niet tot uiting komen dan leidt ook dat ertoe dat leereffecten uit blijven.
De sector leert ongehoord snel en veel, en dat moet ook. De participanten in de sector dragen daar elk op hun manier aan bij. Maar ik denk dat er ook veel kansen worden gemist. De leereffecten zouden nog een stuk sterker kunnen zijn, bijvoorbeeld door ook onder tijdsdruk nog meer aandacht te hebben voor kennisontwikkeling, door waakzaam te zijn voor tunnelvisie en dogmavorming en door niet tactisch te zwijgen maar ook openlijk kritiekpunten naar voren te brengen.
Deze blog is geschreven op persoonlijke titel.
