De afgelopen weken heb ik met interesse de Amerikaanse verkiezingen gevolgd. En mezelf afgevraagd: wat zie en hoor ik nu, zijn het feiten of is het vooral beeldvorming? Zijn het relevante feiten en kun je daarover een mening hebben? Of kies je dan voor nieuwe - alternatieve - feiten?
De uitslag van de Amerikaanse verkiezingen ligt officieel nog open, vooral vanwege onduidelijkheid over de poststemmen. Hoewel de regels duidelijk zijn, zou je denken: geldigheid op basis van ontvangstdatum, wanneer ze geteld mogen worden, het toezicht op een ordentelijk verloop daarvan. Het kan per staat verschillen, maar de spelregels staan vast.
Toch lukte het president Trump om al ver voor verkiezingsdatum twijfel te zaaien over de betrouwbaarheid van deze stembiljetten. Bijvoorbeeld omdat er stemmen zijn uitgebracht op naam van overleden kiezers. Die zijn er elke verkiezingen, maar altijd in hele kleine aantallen. Zijn aanpak van twijfel zaaien werkt in elk geval: zo’n 35% van de Republikeinen geloofde voor de verkiezing al niet dat deze eerlijk zouden verlopen, en inmiddels is dat zelfs 70%.
Wat maakt dat een onderwerp geschikt is voor complot-denken? Als dat simpelweg is vanwege de impact op veel mensen, zou dit ook voor het pensioenakkoord kunnen gelden?
De poststemmenkwestie is slechts één voorbeeld van een doelbewust disruptieve houding die botst met transparantie, objectiviteit en betrouwbaarheid. Trump is hier een meester in. We herinneren ons één van de eerste alternatieve feiten: de foto’s van zijn inauguratie uit januari 2017. Trump beweerde dat de foto’s gemanipuleerd zouden zijn, omdat er slechts een fractie van het publiek stond van de bezoekers aan Obama’s ceremonie. ‘Fake news’ is sindsdien een gevleugeld begrip.
Vier jaar lang heeft de wereld een bonte reeks aan claims en beweringen voorbij zien komen, waarbij de objectieve waarheid werd gereconstrueerd naar een meer gewenst beeld. Gek genoeg deed die aanpak door de tijd genomen steeds minder vaak de wenkbrauwen fronsen. Omdat alles blijkbaar went; zelfs deze stijl van leiderschap over de vrije wereld.
Terug naar de complotdossiers. Wat maakt dat een onderwerp geschikt is voor complot-denken? Als dat simpelweg is vanwege de impact op veel mensen, zou dit ook voor het pensioenakkoord kunnen gelden? Dus toets ik nu alvast in mijn hoofd: kloppen de beelden in het publieke debat met de feiten? Hoe zorgen de deskundigen, specialisten en wetenschappers ervoor dat alle relevante feiten input zijn voor dit debat? En staan wij genoeg stil bij de behoefte in de samenleving aan transparantie, objectiviteit en betrouwbaarheid..?
Deze blog is op persoonlijke titel geschreven.
